Małżeństwo i rozwód w coraz późniejszym wieku

Wśród nowozawartych związków ok. 82 proc. stanowią pierwsze, czyli panien z kawalerami (na wsi jest ich około 88 proc.). Małżeństwa wyznaniowe, zawarte w kościołach i jednocześnie zarejestrowane w urzędach stanu cywilnego, stanowiły w 2013 r. ok. 64 procent wszystkich zawieranych prawnie związków (na wsi stanowią prawie trzy czwarte wszystkich formalnie zawartych związków).



Mężczyźni najczęściej żenią się „przed trzydziestką” - w 2013 r. średni wiek zawierania małżeństwa wynosił 29 lat, o ponad 4 lata więcej niż na początku lat 90-tych (w 2000 r. mieli średnio po niespełna 26 lat). Panny młode też są starsze, w 2013 roku miały średnio 27 lat, wobec niepełna 23 lat na początku lat 90-tych i prawie 24 w 2000 roku. W konsekwencji nastąpiło przesunięcie grupy wieku najczęstszego zawierania małżeństwa z 20-24 na 25-29 lat. Nowożeńcy w miastach są o ok. 2 lata starsi od mieszkających na wsi.

W końcu 2013 r. w Polsce istniało ok. 9 mln 38 tys. małżeństw. Od 2011 r. ich liczba maleje, każdego roku liczba nowozawartych małżeństw jest niższa od liczby małżeństw rozwiązanych - przez śmierć lub przez rozwód. W 2013 r. małżeństw nowozawartych było o ponad 49 tys. mniej niż rozwiązanych.

W 2014 r. rozwiodło się ok. 66 tys. par małżeńskich – podobnie jak rok wcześniej, współczynnik rozwodów (na 1000 ludności) nie zmienił się i wyniósł 1,7‰.



W latach 1995-2002 orzekano ok. 40-45 tys. rocznie, po czym w 2006 r. nastąpił wzrost ich liczby do 72 tys. W ostatnich latach rozwodzi się - średnio - ok. 65 tys. małżeństw rocznie (patrz wykres 8). W 2013 r. na każde 10 tys. istniejących małżeństw 73 zostały rozwiązane orzeczeniem sądu, podczas gdy na początku lat 90-tych było ich niespełna 50. W miastach intensywność rozwodów jest ponad 2-krotnie wyższa niż na wsi i wynosi odpowiednio: 91 i 45 na 10 tys. istniejących małżeństw.

Rozwiedzeni małżonkowie przeżywają ze sobą średnio ok. 14 lat (staż małżeński nieznacznie się wydłuża). Statystyczny rozwiedziony mężczyzna miał w 2013 r. 40-41 lat, legitymował się wykształceniem zasadniczym zawodowym (38 proc.) lub średnim (33 proc.), a wykształcenie wyższe wśród rozwiedzionych mężczyzn stanowiło ok. 18 proc.. Kobiety były o ponad 2 lata młodsze (ok. 38 lat) i najczęściej posiadały wykształcenie średnie - 38 proc., wyższe - 29 proc. lub zasadnicze zawodowe - 23 proc.. Z roku na rok podwyższa się wiek małżonków podejmujących decyzję o rozwodzie - na początku XXI wieku rozwiedziony mężczyzna miał - średnio - 39 lat, a kobieta niespełna 37 lat (w 1990 r. osoby rozwodzące się były o rok młodsze).

W przypadku struktury według poziomu wykształcenia - na przestrzeni ostatnich 25 lat - wśród rozwodzących się mężczyzn nie nastąpiły istotne zmiany, tj. najczęściej posiadali wykształcenie zasadnicze zawodowe (2000 r. - 43 proc., 1990 r. - 40 proc.) lub średnie: w 2000 r. - 28 proc., a w 1990 r. - 25 proc. (w przypadku 1990 r. także podstawowe - 24 proc.). Natomiast wśród kobiet dominowało wykształcenie średnie (w 2000 r. - 40 proc., w 1990 r. - 38 proc.) lub zasadnicze zawodowe: w 2000 r. - 27 proc., a 1990 r. - 26 proc. (w 1990 r. także wykształcenie podstawowe stanowiło 26 proc.); dla przypomnienia - obecnie dominują rozwiedzeni z wykształceniem średnim i wyższym.

Niezmiennie w ponad 2/3 przypadków powództwo o rozwód wnosi kobieta. Orzeczenie rozwodu z winy żony następuje tylko w ponad 3 proc. przypadków (wina męża orzekana jest w 18 proc. rozwodów), a najczęściej sąd nie orzeka winy (ok. 74 proc. rozwodów). Główną przyczyną rozwodu deklarowaną przez małżonków jest niezgodność charakterów (ponad 1/3 wszystkich rozwodów), kolejne przyczyny to zdrada lub trwały związek uczuciowy z inną osobą (23 proc. rozwodów) oraz alkoholizm (19 proc.).

Wśród rozwiedzionych w 2013 r. małżeństw ok. 58 proc. wychowywało ponad 55 tys. nieletnich dzieci (w wieku do 18 lat). Najczęściej sąd przyznaje opiekę nad dziećmi wyłącznie matce (w 2013 r. 60 proc. przypadków.), wyłącznie ojcu jedynie w ok. 5 proc. przypadków, a w stosunku do 34 proc. rozwiedzionych małżeństw sąd orzeka wspólne wychowywanie dzieci.

Procedura została wprowadzona w Polsce w końcu 1999 roku. Początkowo ich liczba wzrastała bardzo szybko (od ok. 1,3 tys. w 2000 r. do 11,6 tys. w 2005 r.). Od 2006 r. nastąpił spadek i w ostatnich latach liczba separacji ustabilizowała się na poziomie 2-3 tys. W 2014 r. orzeczono ich niespełna 2 tys. Co roku odnotowuje się też kilka przypadków zniesienia separacji, tj. powrotu do małżeństwa, jednak większość małżeństw pozostających w prawnej separacji wnosi o rozwód.